KHAI MỘT LẦN NẦY NỮA MÀ THÔI :  ĐUỐC NHÀ NAM LÀ CỦA ÔNG NGUYỄN PHAN LONG ; CÒN TRUNG LẬP BÁO, CÁI TÊN NÓ DẦU DÍNH VỚI IMPARTIAL LUÔN LUÔN, NÓ CŨNG CỨ ĐƯỢC ĐỒNG BÀO YÊU QUÝ

Đuốc nhà Nam ra ngày 2 Juillet, có nói rằng các bạn đồng nghiệp, như Công luận báo và Bổn báo, cứ hay nói tờ báo ấy là cơ quan của đảng Lập hiến, cái đó lầm, không đúng. Rồi đính chánh lại rằng tờ Đuốc nhà Nam là  của riêng ông Nguyễn Phan Long, vì chính ông đã khai sanh cho nó, vả lại ông Long cũng không phải là đảng viên Lập hiến nữa.

Phân minh như vậy, thì từ rày chắc khỏi còn có ai nói lầm.

Bạn đồng nghiệp khác thế nào chẳng biết, chớ còn bổn báo từ nay về sau xin nhớ giữ lời tuyên cáo trên đó mà không kêu quý báo Đuốc nhà Nam là cơ quan của đảng Lập hiến nữa, và cũng không kêu ông Nguyễn Phan Long là đảng viên Lập hiến nữa.

Về phần tờ Đuốc nhà Nam, rày về sau Bổn báo xin chỉ kêu là một tờ báo An Nam ; còn về phần ông Nguyễn Phan Long khi cần nói tới các chức nghiệp ông, thì bổn báo xin nói rằng ông Long là “cô-đia-rec-tưa”(*) của Tribune Indochinoise, tờ báo cơ quan chính thức của đảng Lập hiến, lại còn nói thêm rằng ông Long làm “cô-đia-réc-tưa” với cụ Bùi Quang Chiêu, mà cụ Bùi là đảng trưởng của đảng Lập hiến. Nói như vậy thì nghe hơi lòng thòng một chút, nhưng mà đúng lắm, phải không ?

Việc nầy rất quan hệ với cái danh nghĩa của ông Long, nên bổn báo cũng xin đồng bang ta nhớ giùm cho ông một chút : nhớ rằng ông Long không phải là đảng viên Lập hiến ; song ông chỉ là cô-đia-réc-tơ của Tribune Indochinoise, bạn đồng sự hiệp tác với cụ Bùi, mà cụ Bùi là đảng trưởng đảng Lập hiến, và Tribune Indochinoise là cơ quan chánh thức của đảng ấy, thế mà thôi.

Cũng trong số báo Đuốc nhà Nam nói trên đó, cứ đồ đi đồ lại rằng tờ Trung lập nầy nguyên của mấy nhà tư bổn Tây là bọn Homberg, và phụ thuộc với tờ Impartial là tờ báo hay nói xấu An Nam thứ nhứt.

Sự đó ai cũng biết rồi, hà tất đồ đi đồ lại làm chi ?

Dầu mà mới rồi chủ nhiệm tờ Impartial có tuyên bố rằng từ rày mà đi, báo ấy không còn dính líu với Trung lập nữa, là cái tên Impartial với Trung lập nó vẫn còn bà con với nhau, Đuốc nhà Nam nói như vậy. Đây chúng tôi còn muốn nói rõ hơn nữa kia.

Chúng nói rằng : Tờ Trung lập nầy cách ba năm trước vì sao đó không biết, mà bị đồng bang ta tẩy chay nó một lần xiểng liểng. Tờ Trung lập nầy nguyên là của một bọn tư bổn Homberg, phụ thuộc với tờ báo Tây Impartial, là tờ báo lâu lâu lại chưởi An Nam một lần. Tờ Trung lập nầy hồi trước chẳng ai thèm đọc, có khi đem mà cho không người ta cũng chẳng thèm coi, chớ đừng nói bán.

Không biết tờ Trung lập nầy còn những điều xấu chi nữa, chúng tôi không biết hết, xin bà con có ai biết thì nhắc chúng tôi, chúng tôi sẽ nói thêm.

Chúng tôi tiếc quá, không biết tờ Trung lập nầy còn có cái xấu chi nữa đặng sẵn dằm nói hết một bữa nay cho luôn !

Trung lập còn cái xấu nào ở năm ngoái năm xưa nữa, chúng tôi không biết, nhưng chúng tôi chỉ biết rằng từ bữa 2 Mai đến nay thì nó không xấu như trước nữa đâu, trong hàng đồng bang nhiều người ham đọc nó, nhiều người yêu chuộng nó, đến nỗi ở Sài Gòn đã nẩy ra một câu phong dao rằng : “Vắng em, anh còn ở nhà, vắng tờ Trung lập, anh ra đứng đường !” Chúng tôi cũng chẳng biết tại làm sao mà đồng bào ta khi ghét nó thì ghét tới nơi, mà khi thương nó lại thương cho thái quá !

Thật thế, bây giờ đây người mình đọc báo sành lắm. Như tờ Trung lập nầy, người ta chẳng cần kể nó đẻ ra bởi ai, bà con với người nào, nhưng chỉ xem văn chương và sự lý nó đã phô bày ra mà thôi. Thậm chí Trần Thiện Quý là ai, họ tên của những tay biên tập là gì, người ta cũng không thèm kể, người ta chỉ xem cái mặt tờ báo mà đoán định giá trị của nó.

Chúng tôi chỉ nhờ ở chỗ khôn ngoan thông hiểu của người đọc báo đó mà chúng tôi dám đảm đương sự cải cách tờ Trung lập và dám quyết rằng dầu bị ai vạch lá tìm sâu cho mấy lần nó cũng không sờn một mảy nào.

TRUNG LẬP

Trung lập, Sài Gòn, s.6188 (4.7.1930)

© Copyright Lại Nguyên Ân 2004