ANH HÙNG CỨU QUỐC

Không biết thế làm sao mà nhắc tới bực anh hùng cứu quốc thì lòng ta thấy tự nhiên sùng bái [.....](*) Sùng bái vì ta coi những bực ấy như thánh như thần;

(Kiểm duyệt bỏ)

Tây nho có câu: "Les grands hommes appartienment à l'humanité". – "Các bực vĩ nhơn là của chung nhơn loại".

Hôm nay (29 Octobre 1932) 4 giờ chiều, chánh phủ sẽ làm lễ dựng hình ông Washington (đọc Hoa Sinh Tôn, – chữ Tàu viết là Hoa Thạnh Đốn), là một bực anh hùng cứu quốc của Huê Kỳ.

Trong hai chữ "cứu quốc" nó có hàm súc cái ý nghĩa "chuyển nguy vi an", nghĩa là vừa cứu nước khỏi nguy, mà vừa làm cho nước trị.

Ông Hoa Sinh Tôn hẳn là bực anh hùng cứu quốc của Huê Kỳ. Nước Huê Kỳ, mà ngày nay nổi tiếng là một nước cường thạnh nhứt trong hoàn cầu, là thuộc địa của Ăng Lê hồi đầu thế kỷ thứ XVII (1607). Lối năm 1770, đế quốc Ăng Lê đánh thuế thương chánh và thương mãi trong xứ ấy càng ngày càng nặng, nước Huê Kỳ (Hiệp chúng quốc), lúc ấy kể hết thảy là 13 thuộc địa, bèn đồng lòng hiệp nhau lại mà nổi lên phản kháng.

Cầm đầu cuộc dấy loạn nầy (1775) là ông Hoa Sinh Tôn và các bạn đồng chí cùng tùy tướng của ổng. Khi mới ra binh, ông có đánh quân Pháp một trận tại sông Ohio, giết chết đại tướng Pháp là Jumonville. Thế mà về sau, vừa mắng tin ông tuyên bố rằng "Giặc nầy là giặc phục  quốc độc lập", thì Pháp quốc, vì công nghĩa, lại phái qua hai tay danh tướng là La Fayette và Rochambeau, là hai vị anh hùng đã tận lực giúp ông Hoa Sinh Tôn toàn thắng. Trong mấy trận ông chiến thắng quân Anh, danh tiếng nhứt là những trận Trenton, Princetown và York-Town. Quân của ông toàn là hạng thanh niên, mà công chúa soái là khéo huấn luyện cho họ có kỷ cương tư cách.

Thực yêu tổ quốc, ông Hoa Sinh Tôn bèn ra tay chỉnh đốn cho trong nước an bài. Cái công cứu nước khỏi nguy đã không phải là dễ dầu gì, mà cái cách làm cho nước trị còn cam khổ gay go bằng mấy nữa.

Cái công tuyệt đối của ông Hoa Sinh Tôn có lẽ là cái công của ông sáng lập nên Hiệp chúng quốc hiến pháp, mà đồng thời đã được thượng, hạ nghị viện đều ưng chuẩn, và toàn quốc Huê Kỳ còn noi giữ đến ngày nay. Luôn hai lượt, ông Hoa Sinh Tôn được tái cử lên ngôi Tổng thống Mỹ quốc. Thuở ông còn tại vị thì thiên hạ ai ai thảy đều ca tụng những đức tánh điềm đạm mà cương quyết, thành thật lại thẳng ngay của ông luôn.

Sau khi mãn hai kỳ làm Tổng thống Mỹ quốc, ông Hoa Sinh Tôn liền trở về tử lý (chỗ chôn nhau cắt rún) của ông, là làng Mount-Vernon mà làm ruộng như xưa.

Hay! Cái tánh cao khiết của Hoa Sinh Tôn nó trong ngần sáng lạn là dường nào! Thông Reo tôi chỉ xin mượn lời của một bực thi hào xưa mà kính tặng ông, để gọi chút làm gương cho hậu thế:

(Kiểm duyệt bỏ)

"Cũng thì người dưới thế, đồ vương bá nằm trong trướng vẽ vời, trọn vẹn gành nước trí đảnh non nhân, chư hầu nào dám sánh, thiên tử nào dám han, ngàn vạc muôn chung nào tưởng".

THÔNG REO

Trung lập, Sài Gòn, s. 6860 (29. 10. 1932)